Có sinh ra ở làng quê
Đi xa mới thấy lối về bình yên

Hay:

Đời người là chốn thiêng liêng
Quê hương là chốn bình yên đời mình

Câu thơ phảng phất một định nghĩa, một triết lý mà vẫn mềm mại, không hề gượng ép, khô cứng. Tự bản thân nó đã như là một sự thừa nhận hiển nhiên của cả người viết và người đọc. Thừa nhận trong nỗi nhớ quê hương cồn cào, da diết khôn nguôi. Phải sinh ra ở làng quê - nơi ta cất tiếng khóc chào đời sau chín tháng mười ngày mẹ ta mang nặng, đẻ đau, nơi ta vịn vào bậu cửa chập chững những bước đi đầu tiên, nơi ta được mẹ ấp ủ, vỗ về ru vào giấc ngủ tuổi thơ dịu ngọt, nơi đưa ta đi xa và đón đợi bước chân ta trở về thì mới thấu hiểu hết làng quê trong tâm hồn ta bình yên đến thế nào!

Tình cờ đọc và tình cờ bắt gặp nỗi nhớ ấy trong bài thơ Cố hương của Mạc Văn Nhuần:

Thẫn thờ đứng tựa cội cây
Tôi quay quắt nhớ những ngày đã xa
Quê hương khuất nẻo bóng tà
Một thân vạc lẻ biết là về đâu?
Lòng riêng mang nặng nỗi sầu
Thương cha nhớ mẹ biết đâu ngày về
Chân mây bằn bặt bóng quê
Hơi sương thấm lạnh tái tê nỗi sầu...

Nỗi nhớ dàn trải mênh mông trong từng câu chữ. Cả bài thơ tuyệt nhiên không nhắc đến chữ “mùa” nào nhưng tôi lại cảm thấy như heo may mùa Thu vương vít đâu đây qua bóng tà và hơi sương trong không gian thấm lạnh. Phải chăng chỉ có mùa Thu mới làm ta gợi nhớ đến thế! Đứng tựa vào cội cây, đôi mắt người lữ khách cố hương thẫn thờ ngóng về quê mẹ phía trời xa. Có phải tác giả Mạc Văn Nhuần cũng đồng điệu với tâm trạng của nhân vật trữ tình trong ca dao: “Muốn về quê mẹ mà không có đò”. Mới đầu nỗi nhớ ấy nhẹ nhàng, mơn man như gió thoảng khiến cho ta “thẫn thờ”, vời vợi. Gió về làm mưa rơi, làm cho những con sóng lòng cuộn trào lên thành giông bão khiến “Tôi quay quắt nhớ những ngày đã xa”. Nỗi nhớ ở câu bát được đẩy lên ở cung bậc cao hơn, dữ dội và dâng trào hơn. Tuổi thơ ơi, ngày xa ơi bao giờ ta trở lại? Quê hương ơi, biết quê ở chốn nào phía chân trời xanh thẳm:

Quê hương khuất nẻo bóng tà
Một thân vạc lẻ biết là về đâu?

Câu thơ gợi nhớ đến Hoàng Hạc Lâu của nhà thơ đời Đường - Thôi Hiệu:

Quê hương khuất bóng hoàng hôn
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai...

Hay nỗi nhớ quê nhà dữ dội hơn trong Tràng Giang của thi sĩ đa sầu Huy Cận:

Lòng quê dợn dợn vời con nước
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà...

Cánh vạc lẻ loi trong bóng chiều hoàng hôn biết đi đâu về đâu như người lữ khách xa nhà hay là sự so sánh, liên tưởng thông minh, tài tình của người viết về hình ảnh người mẹ quê thân cò, thân vạc rạc gầy, lam lũ lặn lội mò cua bắt ốc trên đồng chiêm trũng để đắp đổi no đói qua mùa giáp hạt.

Nhớ quê hương là ta nhớ ngay đến mẹ. Mẹ và quê hương là lục bát trong tâm hồn, câu lục bát khắc vào trái tim non nớt của ta khi tuổi thơ còn chưa tự biết ý thức. Tự nhiên như khi ta sinh ra đã có mẹ ở trên đời rồi. Mẹ cho ta bú và hát ru nuôi ta lớn:

Mẹ ru cái lẽ ở đời
Sữa nuôi phần xác, hát nuôi phần hồn
Ta đi trọn kiếp con người
Vẫn không đi hết mấy lời mẹ ru...

Phần đa trẻ nhỏ bây giờ thể chất được nuôi bằng sữa... hộp, sữa ngoại, còn tâm hồn được nuôi bằng dàn âm thanh hifi xập xình, rộn rã. Có phải vậy chăng mà khúc đồng dao, con trâu, cánh diều, đồng lúa... đều trở nên lạ lẫm với tuổi thơ của các em.

Mẹ cho ta sự âu yếm, ngọt ngào và tình yêu thương vô bờ bến, như đất trên miền sỏi đá chắt chiu để hạt nảy mầm thành cây dâng cho đời bao mùa quả ngọt. Còn mẹ ta thì:

Áo sồi nâu, mấn bùn nâu
Trắng  trong dải yếm bắc cầu nên duyên;
Mẹ ta mặc áo cánh nâu
Nhọc nhằn ruộng nẻ bạc màu nắng mưa.

Mẹ và quê hương luôn song hành dẫn lối ta qua trăm núi ngàn sông, chở che ta qua chớp bể mưa nguồn để khi:

Quá nửa đời phiêu dạt
Ta lại về úp mặt vào sông quê...

Ơi, con sông quê xanh trong, mát lành và dạt dào như lòng mẹ, ta lại về úp mặt vào để khóc ngon lành như một đứa trẻ mè nheo. Khóc cho một tuổi thơ xa vời vợi. Với mẹ quê hương thì đứa con dù là một vĩ nhân cũng trở nên bé nhỏ, chỉ là đứa trẻ cần mẹ chở che, ôm ấp. Ta muốn chạy ùa về và sà vào lòng mẹ như những ngày thơ bé. Mẹ trải chiếu trước thềm cho ta bay cùng trăng sao, luồn bàn tay khô ráp gãi rôm dọc sống lưng cho ta. Ôi, lòng mẹ bao dung và ấm áp lạ kỳ!
Mẹ là con đò neo đợi bến quê đưa ta về với quê hương yêu dấu, về với miền ấu thơ xanh thẳm:

Đò ơi đò có sang ngang
Cho tôi về gốc đa làng bên sông?

 Đăng Kỳ ( Trích Từ Sách )